شرح جامی
1) در اینکه ادات تعریف چیست، سه نظر است:
خلیل: «ال».
سیبویه: «ل» که همزه وصل به آن ملحق شده، چون لام ساکن است و ابتدا به ساکن مُحال است.
مبرِّد[1]: همزه مفتوحه، که «ل» به جهت ایجاد تفاوت با همزه استفهام به آن اضافه شده است.
2) حرف تعریف، مختصّ اسم است چراکه اسم برای افاده معنای مستقل وضع شده است که اسم بر آن معنای مستقل، به حیثیت مطابِقی دلالت می کند، بر خلاف حرف، که افاده معنای مستقل ندارد، و فعل که دلالت بر معنای مستقل دارد اما بنا بر دلالت تضمّنی.
3) دخول حرف تعریف به اسم، شامل همه آنها نمی شود؛ یعنی بر ضمائر و اسماء اشاره و برخی موصولات (مثل مَن و ما)، داخل نمی شود.
4) حرف جرّ نیز از خصوصیّات اسم است، چراکه حرف جرّ، معنای فعل یا اسم را فقط به اسم می‌رساند، مانند «زیدٌ أَمَر (آمرٌ) بالمعروف»، و «غلامُ زیدٍ». پس، حرف جرّ، فقط به اسم داخل میشود (نه به فعل و حرف).
5) بنا بر قول کسانی که عامل در مضاف الیه را حرف جرّ می دانند، اثر جرّ هم در اضافه لفظیه و هم در اضافه معنویه قابل تحقق است. در اضافه معنویّه، حرف جرِّ «مِن یا لـ یا فی» در تقدیر است، و در اضافه لفظیه هم گرچه حرف جرّ در تقدیر نیست، اما این باعث نشده است که حرف جرّ مختص به اسم نباشد، چراکه اضافه لفظیه، فرع بر اضافه معنویّه است، و با اصل خود، مخالفت نمی کند، پس مضاف إلیه در اضافه لفظیه، نمی تواند فعل یا حرف باشد.
6) لحوق تنوین نیز مختص اسم است. تنوین در اینحا، همه انواع تنوین غیر از تنوین ترنم را شامل می شود.
7) مسند إلیه واقع شدن نیز مختص اسم است چرا که فعل بر مسند بودن، وضع شده و حرف نیز که نه مسند واقع می شود، و نه مسند إلیه.
8) اضافه شدن به تقدیر حرف جرّ نیز از ویژگی های منحصر به فرد اسم است، چراکه از لوازم جدایی ناپذیر اضافه، تعریف و تخصیص و تخفیف (در اضافه معنویه و لفظیه) است، در حالیکه این امور در فعل و حرف دیده نمی شوند. در اضافه معنویه، مضاف اگر به مضاف الیهِ معرفه، اضافه شود، معرفه می شود، و اگر به نکره اضافه شود، تخصیص پیدا می کند، و همچنین تنوین و نون مثنی و جمعش می افتد؛ یعنی تخفیف پیدا می کند. در اضافه لفظیه هم، مضاف تخفیف دارد، مثل «ضاربُ زیدٍ» که «ضاربٌ زیداً» بوده است و تنوین آن افتاده است. البته در مواردی مانند «الضارب الرجل»، به دلیل اینکه اضافه معنویه حمل بر اصل خود می شود، مضاف نیز مانند اضافه معنویه حتماً اسم است، چون در این موارد، مضاف تخفیف ندارد و فقط مضاف الیه دارد.
همچنین باید توجه داشت که مضاف الیه شدن، از ویژگی های اسم نیست چراکه فعل بدون فاعلش (بنا بر نظر ابن حاجب) و جمله (بنابر نظر شیخ رضی)، مضاف الیه واقع می شوند، مثل: یَوْمُ یَنْفَعُ الصَّادِقینَ صِدْقُهُم[2].
درباره این سایت